TÜRK VE YUNAN KUVVETLERİNİN SİLAH VE PERSONEL MEVCUDU:

Türk Kuvvetleri: Subay, er ve erbaşları ile birlikte toplam 60 bin kişi ile 56 bin tüfek, 345 Makineli Tüfek, 161 adet hafif top, 39 adet ağır top ve 2 adet uçak.
Yunan Kuvvetleri: 3780 Subay, 120 bin er, 57 bin tüfek, 2768 Makineli Tüfek, 1350 kılıç, 386 Top, 3800 hayvan, 600 adet 3 tonluk kamyon, 240 adet 1 tonluk kamyon ve 18 adet uçak.

İKİ TARAFIN KUVVET ORANLARI VE KARŞILAŞTIRILMASI

Yunanlılar personel ve silah bakımından Türkler'den çok üstün durumda idiler. Aynı zamanda cephane durumları da çok iyi idi. Yunanlılarda, tüfek başına 900, Makineli Tüfek başına 25 bin mermi düşüyordu. Ve bol miktarda yedek mermi gelme ihtimali kuvvetli idi.

65.mmlik topun herbirine 1700 mermi, 75 mm.lik 48 topun herbirine ise 1350 mermi düşüyordu. Sahra toplarından 75 mm.lik 104 topun herbirine 2200 mermi, 120 mm.lik 36 topun herbirine
750 mermi, 5 inçlik 12 Obüs topunun herbirine 360 mermi, 105 mm.lik 6 skoda topunun herbirine 1400 mermi düşmekteydi.

Türk kuvvetleri, insan mevcudu ve malzeme bakımından Yunan kuvvetlerinin yansı kadar bile değildi.

TAARRUZ PLANLARI :

İngiliz Kaynaklarına göre, Yunan taarruz planının hedefleri şöyle idi:
Birinci hedefi, Türk ordularını savaşı kabule zorlayıp imha etmek, ikinci hedefi Kemalistlerin Başkenti Ankara'yı imha etmekti.

Düşmanın bu taarruz ve düşüncelerine karşı Türk kuvvetlerince düşünülen savunma planı ise
genel olarak şöyle idi. :

Sakarya nehrinin doğu kesimini savunmak maksadı ile işgal ve tahkim etmek, düşmanın mevzii kuşatma ihtimaline karşı derinlikte kademeli olarak kuvvetli ihtiyatlar bulundurmaktı.
Bu plana göre:
1-Eğer düşman güney kanadımızı kuşatmak üzere taarruz ederse, mevziin güney kanadını,
2-Şayet kuzey kanadı kuşatmaya teşebbüs ederse o takdirde kuzey kanadım, derinlikteki ihtiyatlarla uzatmak sureti île savunmayı temin etmek ve kesin sonuçlu, muharebeleri kanatlarda vermekti.

Mustafa Kemalin en büyük avantajı mevziilendiği yerdi, iki kıyışı kapalı Sakarya'nın doğu kıyısında düşmanım bekliyordu.Ardından da kendisine yedek kuvvet ve ikmal sağlayacak Ankara Demiryolu vardı.

17nci Tümen ile bir süvari alayı kuvvetindeki gruba Albay Kazım Bey (Org.Kazım ÖZALP) kumanda ediyordu. Albay İZZETTİN BEY (Org.İZZETTİN ÇALIŞLAR) Kumandasındaki birinci ve 41 nci piyade tümenleri ile 1 nci Süvari Tümeninden kurulu Grup Mihallıççık ve Karageyikli bölgesinde mevziilenmişti. 5 nci ve 9 ncu tümenlerin teşkil ettiği 2 nci grup
Albay SELAHATTİN ADİL BEY Kumandasındaydı. Albay ARİF BEY'in Kumandasında 3 ncü Kafkas, 11 ve 51 nci Tümenlerden ibaret 3 ncü bir grup Sakarya-Çobanözü ve Beyliköprü doğrultusunda bulunuyordu.

5 nci Kafkas, 57 ve 51 nci tümenlerden müteşekkil 4. ncü grup, Kemalettin Sami Bey Kumandasında Polatlı güneyi civarında idi. Sincan Bey Mıntıkasında 4 ncü ve 23 ncü tümenlerden meydana gelen ihtiyat grubu YUSUF İZZET PAŞA Kumandasında idi. Albay FAHRETTİN BEY, (Org. FAHRETTİN ALTAY) 2 nci ve 14 ncü Süvari Tümenleri ile 4 ncü Süvari Tugayının teşkil ettiği, 5 nci gruba kumanda ediyordu.

Ayrıca, müstakil olarak 6 nci ve 15 nci piyade tümenleri ile 5 ncü süvari ve mürettep piyade tümenleri bulunmakta idi. Kuvvetlerimizin toplamı 18 piyade ve 4 süvari tümeni ile tugayından ibaretti.

Bunlardan 6 nci tümen DİNAR'da, Mürettep Tümen ise AFYON Doğrultusunda bulunuyordu.

SAVAŞIN BAŞLADIĞI 23 AĞUSTOS 1921 TARİHİNDEN 13 EYLÜL 1921 TARİHİNE
KADAR OLAN SAVAŞLARIN SAFHALARI :

23 AĞUSTOS 1921 : 23 Ağustos 1921 sabahı, düşman taarruzu başlamış. Mangal Dağı bölgesinde, cereyan eden çetin muharebeler sonunda Mangal Dağım savunan birliklerimiz, geri çekilmek mecburiyetinde kalmış, diğer kesimlerde önemli bir hareket olmamış, düşman hareket ve faaliyetlerinde, düşmanın 7 tümeni ile mevziin güney kesiminde bulunduğu, iki tümeni ile de Sakarya Kolu boyunda olduğu tesbit edilmiştir

24 AĞUSTOS 1921 : 24 Ağustos 1921 günü zayıf örtme kuvvetleri karşısında karanlıktan faydalanan düşmanın bir alay kadar kuvveti BEYLİKÖPRÜ kesiminden doğuya geçmiş, aldığı takviyelerle, TOZLU ÇİFTLİĞİ - ÇEKİRDEKSİZ - YASSIHÖYÜK Hattına kadar bir köprü başı elde etmeye muvaffak olmuşlar ve düşman taarruzu birliklerimiz tarafından, durdurulmuştur.

Bu arada Güney kanatta şiddetli muharebeler devametmektedir.

25 AĞUSTOS 1921 : Cephenin güney kanadında kanlı muharebeler olmuştur. Bilhassa TÜRBETEPE, civarında çok şiddetli muharebeler cereyan etmiş, 24 Ağustos 1921 gecesi düşmanın baskınla başladığı taarruz, 25 Ağustos 1921 akşamına kadar devam etmiş ve Türk süngüsünün Zaferi ile neticelenmiştir.

26 AĞUSTOS 1921 : Düşmanın baskınla başladığı taarruz neticesinde
saat 10.00'da düşman TÜRBETEPE'yi elde etmiştir. Öğleden sonra,
düşmanın yaptığı taarruz heryerde, geri püskürtülmüştür.

27 AĞUSTOS 1921 : Mürettep Kol Ordu ve 4 ncü grup cephesinde mühim hareket yoktur. 2 nci ve 3 ncü grup cephesinde düşman evvelce hazırlanan hatta çekilmiştir.
Birinci, grup cephesinde düşmanın kanadımızı kuşatmak için yapmış olduğu hareketten bir netice alamamıştır.

28 AĞUSTOS 1921 : 4 ncü grup bölgesinde Muharebeler cereyan etmiş, Mürettep Kol Ordu cephesindeki taarruz durmuştur. Yunanlılar bütün kuvvetlerini cepheye sürmek sureti ile, kesin sonuçlu bir muharebeye girişmişlerdir. Güney kanattan yapmak istedikleri kuşatma teşebbüsleri, Polatlı bölgesinde bulunan 7 nci grup evvela Haymana, bilahare Sağ kanat bölgesine alınmak sureti ile önlenmiştir.

29 AĞUSTOS 1921 : Bugün geç vakte kadar devam eden muharebeler neticesinde; 4 ncü grubumuzun sol kanadım, II nci ve III ncü gruplarımızın bütün cepheleri ile, I nci ve VII nci grupların da kısmen geri çekilmeleri ile cephenin genel durumunda dikkate değer bir değişiklik vücuda gelmesi ve bilhassa Haymana stikametinde yarılması tehlikesinin baş göstermesi üzerine, cephe Komutanlığı bir taraftan bütün kuvveti ile, cepheyi tesbite çalışırken, bir taraftan da kötü ihtimalleri gözönüne alarak gerilerde yeni mevziiler keşfettirmekte ve icap eden bütün tedbirleri almakta idi.

30 AĞUSTOS 1921 : 30 Ağustos günü öğleden sonra SAPANCA vadisi boyunca ÇALDAĞ istikametinde düşman taarruzu başlamıştır.

31 AĞUSTOS 1921 : 31 Ağustos 1921'deki hareket ve muharebeler, neticesindeKARTAL TEPE VE KARATEPE, düşman tarafından zaptedilmiş, buradaki birlikler daha doğuya çekilmişlerdir. IV ncü grupta kanlı muharebeler cereyan etmiş, V nci ve 61 nci tümenlerimizin kahramanca savunmaları sonucunda grup mevziilerini tutmağa muvaffak olmuştur.
Düşmanın, HAYMANA ve ÇALDAĞ istikametlerinde yaptığı taarruzlar sonunda kuvvetlerimiz ÇEKİRDEKSİZ - ESKİPOLATLI - ŞIHALİ - AHIRKUYUSU - HAYMANA hattına kadar çekildiler.

1-5 EYLÜL 1921 : Düşman mürettep kol ordu güney kanadı ile IV ncü grupun bütün cephesine taarruz etmiş. Yarma teşebbüsleri, devam edip, diğer gruplar bölgelerinde kayda değer, hareket olmamıştır.

6 EYLÜL 1921 : Gruplar cephesinde mühim ve ciddi bir hareket olmamış, iki haftadan beri devam eden çetin muharebeler yüzünden çok fazla zayiat vermiş olan Düşman taarruzu durmuştur

EYLÜL 1921 : Düşman hakkında kara ve hava keşifleri yapılmıştır. Genel Kurmay Başkanlığından, Düşmanın Sakarya batışım geçişine mani olmak için biran evvel BEŞTEPE-KARTALTEPE hattının elde edilmesi Batı Cephesi Kumandanlığı'na emredilmiştir.

8 EYLÜL 1921 : Cephe Kumandanlığınca 8 Eylül akşamı gruplara gereken emirler verilmiştir. Bu emre göre: 15 nci Tümen KARGALI'YA, 23 ncü Tümen BEYCEĞİZ'E, 57 nci Tümen KERİM'E hareket etmiştir.

9 EYLÜL 1921 : 9 Eylül günü akşamı düşman kuvvetlerinin bazı cephelerden çekilerek
TÜRBEÇAL-DİKİLİTAŞ-KARAPINAR Bölgesinde toplandığı öğrenilince 10 Eylül'de yapılacak taarruzun genel karşı taarruz şeklinde yapılmasına karar verildi.

10 EYLÜL 1921 : 10 Eylül Sabahı bütün cephede taarruz başladı. Mürettep Kol Ordu ilk olarak DUATEPE'yi zapt etti. 57. Tümenin Taarruzlarının inkişaf edememesi ve l nci Süvari tümeninin Sakarya batısına geçip düşmanı tesbit etmesi gerekirken bir tabur kuvvetindeki düşman karşısında hareketsiz kalması yüzünden KARTALTEPE ve BEŞTEPE alınamadığı için istenilen maksat elde edilememiştir. V nci ve 61 nci Tümenlerin taarruzları da bir netice vermemiştir.
Yunan Kolordusu, 10/11 Eylül gecesi acele olarak Batıya çekilmiştir.

11 EYLÜL 1921 : Bugünkü hareket ve muharebeler Münferit emirler verilmek sureti ile idare edilmiştir.Cephe Kumandanı düşmanın çekilmekte olduğunu, anlayınca, grubun saat 16.00'da taarruzageçmesini emretmiştir.
Fakat Mürettep Kol Ordu Bölgesindeki durum dolayısıyla taarruzdan vazgeçildi.

12 EYLÜL 1921 : Düşmanın bütün cephede kafi olarakçekilmeye başlamasının anlaşılması üzerine derhal taarruza geçildi. Taarruz kolay ve çabuk gelişti.

13 EYLÜL 1921 : Çekilen düşmanı hezimete uğratmak için bütün cephemiz boyunca taarruza geçildi. Düşman mağlup ve perişan bir vaziyette kendisini SAKARYA nehri batısına atmakla kurtulabildi.